Note: This database is re-populated every day at midnight, Eastern Standard Time. Information in this database may become unavalable for approximately 10 minutes while this process completes.
T-S Ar.54.39
Editor: Ed. S. D. Goitein and Mordechai Akiva Friedman, Ḥalfon the Traveling Merchant Scholar : Cairo Geniza Documents (in Hebrew) (2013), vol. 4; also ed. S. D. Goitein, unpublished editions https://princetongenizalab.github.io/goitein-notes/4C.2.19%20India%20Book-%20IV_%20Halfon%20cold%20notes/T-S%20Ar.%2054.39_1%20%28PGPID%209047%29.pdf; also ed. S. D. Goitein, unpublished editions https://princetongenizalab.github.io/goitein-notes/5B.2.3%20India%20Book-%20IV%20Halfon%2081-130/T-S%20Ar.%2054.39_2%20%28PGPID%209047%29.pdf.
Library: CUL
ח6
רשימות של חלפון ובהן הוראות על מחלוקת ה'רשות' בתימן
עדן, שנת 1131 לערך
ד9. TS Arabic 54.39
חומר הכתיבה: נייר; מידותיו: 13 x 17 ס"מ. הנייר מקופל כגיליון בעל ארבעה עמודים (רוחבו של כל עמוד בערך: 6.5 ס"מ), ומתאים לפנקס חשבונות של סוחר וכיו"ב. אפשר לראות את שני החורים שבהם הוכנסו חוטים המחברים דף זה לדפים אחרים.
מסמך זה הוא טיוטה, וליתר דיוק רשימות חלקיות שכתב חלפון לעצמו, ועל פיהן, מן הסתם, התכוון לכתוב מכתב ובו הוראות מסודרות לפלוני. התעודה מתחילה באמצע המשפט, והיה בוודאי לפחות דף אחד לפניה שלא נשתמר. הכתב קשה לפענוח (ולתרגום), ומַקשים יותר להבנת העניינים קיטועם של הדברים והסגנון הסתום והחתום. בחלקה הראשון של התעודה חלפון מתאר את התעניינותו של מַ̇צְמוּן בן חַסַן או שליחו במכתבים שהגיעו, וכן נזכר עניין של מסירת מכתבים אחרים. נזכר בן ̇גֻמַיהִר (̇גַמַאהִר) (שורה 25), שכידוע מתעודה ח7, ח8, ח10, התנגד להזכרת 'רשותו' של מצליח בתפילה. הנימה הכללית של הרשימות הללו מצביעה על כך שנכתבו בשלב מוקדם יותר של הפרשה מזה הידוע מן התעודות הקודמות. סימן לכך ספקו של חלפון אם ישוב למצרים או ייסע להודו (שורה 35–36). ייתכן שהוא מספר על מה שאירע בלילה שלאחר יום הגעת הזרים לעדן (שורה 24–25). מכתבו של ר' יעקב, הנזכר בשורה 7, הוא כנראה אחד ממכתביו של יעקב בן סַלִים הנזכרים בתעודה ח5, שורה 14 ואילך, ומתברר, אם כן, שתעודה ח6 נכתבה לאחר ח5.
מעל התעודה שני רישומים, הראשון בן ארבע שורות והשני בן שלוש שורות, כתובים ערבית באותיות ערביות, ושניהם נמחקו בקווים. למעט המובאה שלהלן לא העתקתי כאן את הרישומים הללו, כי קשה לפענח אותם וכפי הנראה, אין כל קשר ביניהם לעניינים הנידונים בגוף התעודה. הרישומים עוסקים במשלוח (של חצי מַןّّّ אמלג'1 שמחירו צוין כנראה במספרים קופטיים) אל השי̇ך בּוּ אלחַסַן בן עַלִי אלעַטַّאר (הבַּשָּׂם), ש'הוחזר', היינו נשלח למצרים (השווה שורה 35) בידי 'אלמתסוק אלגריב' (הקניין הזר) מקהיר.2 מניח אני שחלפון כתב את הרישומים הללו, ובהם ציין משלוחים ששלח למצרים. הפענוח מסופק בחלק גדול מהכתוב. אולם בשורה השנייה–השלישית של הרישום הראשון, ללא נקודות מבחינות, כתוב, כפי הנראה (את הרוב פענח גויטיין): على تأريخ الأحد خامس وعشرين جمادى الاخر, היינו 'בתאריך יום ראשון, כ"ה ב̇גֻמַאדַא השני'. סביר להניח שהתעודה המתפרסמת להלן נכתבה זמן לא רב לאחר כתיבת הרישומים ההם, ומכאן היה אפשר לצפות שנמצא בתאריך הנזכר סימן מובהק לתאריך הפרשה בתימן שתעודה ח5–10 עוסקים בה, אם אמנם היא קרתה בשנה אחת ולא בכמה שנים. יש עוד לציין שמחלוקת הזכרת הרשות בתפילה אירעה, כזכור, לפני הפסח ובזמנו, ושלרוב היהודים הזרים, לרבות חלפון, נודע על כך בשעת בואם לעדן, כנראה בסוף חודש ניסן (ראה תעודה ח8, שורה 6, בהערה). ברם, אף על פי שצוינו בתאריך הערבי יום בשבוע ובחודש, אי אפשר לקבוע בוודאות את השנה או את השנים שבהן ייתכן בדיוק הצירוף הנזכר בשנות השלושים הראשונות של המאה השתים עשרה, שהן הזמן הסביר לאירועים. זאת כיוון שהחודש המוסלמי נקבע על פי ראיית הירח,3 ותיתכן סטייה של יום אחד לכאן ולכאן מן היום הרשום בלוחות, כלומר שיש להביא בחשבון שבלוח רשום שכ"ה ב̇גֻמַאדַא השני חל ביום שבת (אך לא סביר שיצא המשלוח בשבת), ביום ראשון או ביום שני. בדקתי את העניין לפי ארבעה לוחות, וגם ביניהם אין התאמה גמורה. מסיבות שונות השנה הסבירה ביותר הבאה בחשבון היא שנת 1131, כאשר חל היום ההוא בכ"ה באייר לפי הלוח העברי.4
1 אלי חאלהא תום מן אול
2 אלדכול יקצד אלמגאלטה
3 פי כתב אלגמיע ויקאל
4 אן מא וצל מעי כתאב
5 בל הי תצל מע ̇גירי
6 חתי כתב יוסף וכלף
7 ואלגמיע וכתאב ̇ר יעקב
8 אי̇צא ען אמרה אן כאן
9 תם שעת גמ[יעהם]
10 ואן דפע למ̇צמון ולו כתאב
11 ואחד יקצד אן ידפע
12 כתאב ̇ר יעק[ב ע]ן אמר
13 מ̇צמון וראיה וכדלך
14 כתב אלגמאעה ואן יחִצל
15 מן ברא שיّ ען אמרה
16 ויחרץ כל אלחרץ פי אלשלום
17 בינהם וכדלך אלאתנין
18 יקצד אלצפח ענהם
19 וימינהם ועדרהם
20 יכתב מח̇צר באלחאל
21 ובאלצפח ענהם ויחרִץ
22 אן יוכד כט מ̇צמון בידה
23 פי אן יُסאל פיהם ויבאדר
24 בדלך גמיעה תאני לילהִ
25 אלדכול וכתאב בן גמיהר
26 אן אחו̇גת אל̇צרורה אליה
27 ואלא תרך וכתאב אכר
28 יצל ליוסף מע אלפתיחי
29 מע כתב אלנזר מע
30 מתאע [בו] סעיד
31 ויח[רץ] פי מא יתחצל
32 אִלי [אלרי]יס אמא ב̇צאעה
33 [או ד]נאניר תסמיה פי
34 [אלא]גִתמאע ויכון בכוני
35 אמא אן עדת או סאפרת
36 [אלי] אלהנד והו ען אמרה
37 בעד כתב כתאב יעלמה
38 במא חצל ובמא ̇גרא
39 ואמא מא חצל ללנזר
40 פירסל אליה מע תקהִ
41 וכדלך כתב אלרייס אן
42 קדר עלי גוי יוצלהא
43 ואלא תכון מע טייّ
44 כתבי אלי אכי ויוצא
45 אן לא יקף עליהא אלא הו
46 ואי̇צא חאגהִ
47 בכמסִה עִ[שר] דינר
48 מלכי לולו וִ[...]ל
49 ללתכליל אן חִ[צל]
50 וכאן רכיץ ואלא [תרך]
51 ואי̇צא תחציל עבדִ ל[ר]ייס
52 אמא צגיר מליח או
53 בִרדיג ̇גייד אמא [...]
54 [..]הדיה ענד אלפדאִ
55 מן בעץ אל̇גדִ[ל]אִת איצא
56 יחצל לה מן מ̇צמון
57 פץ מליח ויכון גאיה
58 ואלא תרך